Historia zakładu

Zakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

 

Zakład powstał w listopadzie 1922 roku, kiedy Rada Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego powołała na dyrektora Zakładu Lubicz-NiezabitowskiBiologii Ogólnej Edwarda Lubicz-Niezabitowskiego, ówczesnego profesora anatomii i histologii zwierząt domowych na Wydziale Rolniczo-Leśnym UP. Zakład mieścił się w 10 pokojach w gmachu Collegium Medicum przy ulicy Fredry 10 i w krótkim czasie rozpoczął swoją działalność. W okresie przedwojennym Zakład posiadał jedynie 3 etaty naukowe i jeden etat służącego (Teofil Frankowski), który rok później został zamieniony na etat funkcjonariusza niższego. Zakład Biologii Ogólnej w okresie przedwojennym, mimo znakomitej pozycji, jaką zajmował wśród biologów prof. Niezabitowski, nie przejawiał większej aktywności, gdyż nie pozwoliła na to nikła ilość etatów naukowych. Toteż, poza chlubną pracą naukową prof. Niezabitowskiego Zakład pełnił raczej rolę placówki dydaktycznej.

Gmach, w którym mieścił się ZBO (Coll. Medicum), był podczas wojny siedzibą głównej komendy wojsk niemieckich. Na skutek działań wojennych Zakład został całkowicie zdewastowany. Pomieszczenia Zakładu zostały zdemolowane, meble zniszczone, przepadły bogate zbiory prof. Niezabitowskiego Weigloraz cały księgozbiór; nie ocalał też ani jeden z ponad 40 mikroskopów stanowiących przedwojenne wyposażenie. Ponadto połowę pomieszczeń Zakładu zamieniono na mieszkania prywatne. Po zakończeniu wojny prof. Niezabitowski nie był w stanie rozpocząć ponownej organizacji Zakładu z powodu ciężkiej choroby. Dzięki zabiegom i staraniom ówczesnych pracowników (Michał Sitowski, Tadeusz Gabermann, Edward Wiciak) oraz funduszom ministerialnym zdołano pod koniec 1945 roku prowizorycznie umeblować pomieszczenia, ale ćwiczenia prowadzono początkowo przy pomocy materiałów i sprzętu wypożyczonego z innych Zakładów.

Po śmierci prof. Niezabitowskiego, od listopada 1946 roku do września 1948 roku Zakład nie miał kierownika. Mimo tego, w latach 1947/48 zaczęto urządzać salę ćwiczeń, pracownię studencką, pracownię dla pracowników naukowych oraz bibliotekę.

We wrześniu 1948 roku na dyrektora Zakładu został powołany prof. Rudolf Weigl, co rokowało Zakładowi jak najkorzystniej, ze względu na światową sławę Prof. Weigla. W okresie kadencji prof. Weigla Zakład składał się z placówki macierzystej w Poznaniu oraz filii w Krakowie. Jednak ze względu na to, że Uniwersytet Poznański nie przydzielił pomieszczeń na pracownie tyfusowe, prof. Weigl przebywał głównie w Krakowie, a do Poznania dojeżdżał tylko sporadycznie. Ostatecznie, brak pomocy ze strony władz w organizacji Zakładu sprawił, że prof. Weigl zrezygnował z kierowania Zakładem w sierpniu 1951 roku.

W 1950 roku z uniwersytetów wydzielono wydziały lekarskie włączając je do Akademii Lekarskich, przemianowanych wkrótce na Akademie Medyczne. Od Gerweltego czasu Zakład funkcjonował w obrębie Akademii Medycznej. W 1951 roku decyzją Senatu Akademii Medycznej włączono do Zakładu Biologii Ogólnej, Pracownię Zoologii i Parazytologii Wydziału Farmaceutycznego, a kierownictwo powierzono dr Czesławowi Gerwelowi, dotychczasowemu kierownikowi wspomnianej Pracowni. W tym samym roku zmieniono nazwę Zakładu na Katedra i Zakład Biologii Ogólnej. W okresie następnych dwóch lat zabrano Katedrze część pomieszczeń na Studium Wojskowe. Ogólna powierzchnia katedry wynosiła 343 m², w tym połowa przypadała na korytarz. Dzięki pomocy Ministerstwa Zdrowia, a następnie PAN, Katedra została w latach 1951-1953 na tyle urządzona i wyposażona, że mogła sprostać wymogom stawianym przez program nauczania oraz podjąć pracę naukową. Jako specjalność naukową Katedra przejęła deficytową w naszym kraju dyscyplinę – parazytologię lekarską, która w owym czasie pozostawała pod szczególną opieką PAN. Wyrazem tego były m.in. poważne dotacje finansowe ze strony PAN, dzięki którym Katedra rokrocznie wzbogacała się o nowy sprzęt oraz mogła prowadzić na szeroką skalę badania w terenie. W tym czasie Kasprzakpowiększyła się również ponad dwukrotnie kadra pracowników naukowych. Zaistniały wówczas warunki do rozwinięcia pełnej działalności naukowej i dydaktycznej. Pod tym też kątem widzenia rozpoczęto organizację pracowni naukowych i szkolenie kadr. Dużą pomoc w szkoleniu kadr uzyskano ze strony Oddziału Parazytologicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie i Oddziału Parazytologicznego Państwowego Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdańsku. Pod względem naukowym Zakład poświęcił się niedocenianej dotąd w Polsce parazytologii lekarskiej i korzystając z wydatnej pomocy Polskiej Akademii Nauk i Ministerstwa Zdrowia stał się wkrótce jedną z najsilniejszych w tej specjalności placówek w Polsce. 

W 1952 roku Katedra, przy pomocy Wojewódzkiego Urzędu Zdrowia, zorganizowała w Wojewódzkiej Przychodni MazurSpecjalistycznej w Poznaniu pierwszą w Polsce Poradnię Chorób Pasożytniczych. W poradni zatrudnieni byli 3 pracownicy Zakładu (1 lekarz i 2 biologów) oraz 1 pielęgniarka. Na prośbę Ministerstwa Zdrowia Katedra przejęła na siebie obowiązek szkolenia, względnie konsultowania w parazytologii lekarskiej, lekarzy i biologów z oddziałów parazytologicznych Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, z Centralnego Instytutu Kadr Lekarskich oraz innych zakładów naukowych i szpitali z różnych stron kraju.

Szczególnie ważnym wydarzeniem dla Katedry było powstanie Komitetu Parazytologicznego Polskiej Akademii Nauk. To dzięki tej instytucji Katedra uzyskała ostateczną stabilizację pracy naukowej, bowiem problematyka badawcza Katedry opierała się wówczas całkowicie na problematyce zaproponowanej przez PAN. W wyniku kilkuletnich wysiłków dr Czesława Gerwela oraz wydatnej pomocy PAN zorganizowano w Katedrze następujące pracownie: protozoologiczną, Boczońhelmintologiczną, entomologiczną, histologiczną, mikrofotograficzną oraz bibliotekę. Wymienione pracownie były zaopatrzone w niezbędną aparaturę, jakkolwiek część wyposażenia nadal należała do zakładów uniwersyteckich i była wspólnie z nimi wykorzystywana.

Kolejnym ważnym wydarzeniem w rozwoju Katedry było kreowanie w jej ramach jedynej dotąd w Polsce Kliniki Chorób Pasożytniczych (dekret Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17.10.1961 roku). Na ten cel uzyskano 10 pomieszczeń na poddaszu gmachu PSK 2 im. Heliodora Święcickiego przy ul. Przybyszewskiego. Klinika dysponowała 20 łóżkami z własnym laboratorium podstawowych badań klinicznych. Wzbogacenie Katedry o nowy kliniczny warsztat sprawiło, że w 1962 roku zmieniono dotychczasową nazwę Katedry na Katedra i Zakład Biologii Ogólnej i Klinika Chorób MajewskaPasożytniczych. Rok później, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej zarządzeniem z dnia 19.06.1963 roku przemianował dotychczasową nazwę na Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej i Klinika Chorób Pasożytniczych. W ten sposób Katedra stała się pełnowartościową w swojej działalności placówką dydaktyczną i naukowo-badawczą. Wówczas zmieniła się także struktura Katedry; poza Kliniką dysponowała następującymi pracowniami: biochemiczną i histochemiczną, immunoserologiczną, protozoologiczną, helmintologiczną, fotograficzną oraz biblioteką zakładową. Katedra składała się z Zakładu teoretycznego i Kliniki, które stanowiły zintegrowaną całość, zarówno w pracy dydaktycznej, usługowej i naukowo-badawczej. Klinika Chorób Pasożytniczych, jako jedyna tej specjalności w kraju, świadczyła usługi w zakresie chorób pasożytniczych i tropikalnych. Z usług Kliniki korzystało Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Komitet Pracy i Płac, który powierzył nam opiekę specjalistyczną nad stażystami wietnamskimi i arabskimi. HadaśByło to o tyle istotne, gdyż z powodu coraz bardziej ożywiających się kontaktów PRL z krajami rozwijającymi się Afryki i Azji, wzrosła liczba wyjeżdżających tam różnego typu specjalistów, a w kraju przebywało coraz więcej stażystów oraz uczniów szkół zawodowych i studentów z krajów afrykańskich i azjatyckich. 

W 1970 roku wskutek zmian organizacyjnych w Uczelni oddzielono Klinikę Chorób Pasożytniczych od Katedry i Zakładu Biologii i Parazytologii Lekarskiej. Kolejne zmiany struktury Uczelni i wejście Katedry w obręb Instytutu Biostruktury spowodowały, że w 1971 roku zmieniono nazwę Katedry na DerdaZakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej, ponieważ w ramach instytutów zlikwidowano katedry. W roku 1982, po likwidacji Instytutu Biostruktury, przywrócono nazwę Katedry z 1970 roku.

Po śmierci prof. Gerwela przez rok obowiązki kierownika Katedry pełnił doc. Witold Kasprzak, który w październiku 1975 roku został powołany na kierownika Katedry i funkcję tą pełnił aż do swojej nagłej śmierci (13.11.1996 r.). Po śmierci prof. Kasprzaka kierownikiem Katedry został prof. Tadeusz Mazur, który sprawował swoją funkcję do śmierci (4 luty 2000 r.). Następnie przez kolejne 5 miesięcy funkcję kierownika Katedry pełniła prof. Krystyna Boczoń. W lipcu 2000 roku na kierownika Katedry została powołana prof. Anna C. Majewska, a po jej odejściu na emeryturę, w 2017 r. kierownikiem Katedry został prof. Edward Hadaś. W roku 2020 na Kierownika Katedry została powołana dr hab. Monika Derda.

Zakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej
Collegium Chmiela
ul H. Święcickiego 4
60-781 Poznań
tel. 61 854-6816
tel./fax 61 854-6815

Zobacz także